Ο Φουτουρισμός του Λονδίνου και η σχέση του με τον Wyndham Lewis.

Ο Φουτουρισμός, ένα κίνημα που ξεκίνησε από την Ιταλία με κύριο εκπρόσωπο του, τον Filippo Tommaso Marinetti, υπήρξε το πρώτο πολιτιστικό κίνημα του 20^ου αι. που προσπάθησε να επηρεάσει μαζικά το κοινό.[1]Σκοπός του κινήματος ήταν να αλλάξουν την μέχρι τότε αναχρονιστική νοοτροπία και την στάσιμη ζωή του «καλλιεργημένου» διανοούμενου. Μια ριζοσπαστική αλλαγή που θα επηρέαζε όλες τις παραδοσιακές τέχνες, όπως την ζωγραφική, την γλυπτική, την ποίηση, την μουσική αλλά μέσα από μια νέα νοοτροπία η όποια θα εστίαζε στην νέα πραγματικότητα της ταχύτητας, της βιομηχανικής επανάστασης και της επιστημονικής προόδου.[2]

Μια αλλαγή όμως, που υμνούσε τον ευεργετικό χαρακτήρα της βίας. Αυτό συνέβαινε γιατί την τελευταία δεκαετία του 19^ου αι. κείμενα αλλά και πράξεις με επίκεντρο την βία διαμόρφωσαν έναν πολιτιστικό αναρχισμό.[3] Ο Marinetti που είχε άμεσα επηρεαστεί από την ανώτερη δύναμη της βίας, οραματιζόταν το κίνημα σαν μια μορφή καθολικής επανάστασης. Στο λογοτεχνικό μανιφέστο[4] του φουτουρισμού προτρέπει ανάμεσα σε άλλα, «[…] την καταστροφή των μουσείων, των βιβλιοθηκών των ακαδημιών, οτιδήποτε παλιό και αναχρονιστικό».[5]

Το λογοτεχνικό μανιφέστο του φουτουρισμού δημοσιεύτηκε για πρώτη φορά στις 20 Φεβρουαρίου του 1909 στην πρώτη σελίδα της Le Figaro του Παρισιού και όχι σε κάποια ιταλική εφημερίδα. Η επινοητική αυτή κίνηση του Marinetti έδωσε στο κίνημα την ώθηση και την αναγνωσιμότητα που χρειαζόταν καθώς συσπειρώθηκαν τα πρώτα μέλη του κινήματος (ο Umberto Boccioni, Carlo Carra, Gino Severini κ.ά.). Το επικοινωνιακό χάρισμα του Marinetti και η εφευρετικότητα του να χρησιμοποιεί τα μέσα μαζικής επικοινωνίας για την προώθηση του κινήματος έδωσαν στον φουτουρισμό την δύναμη να εξαπλωθεί και σε άλλες περιοχές.[6]

Ο Marinetti δεν άργησε να επισκεφτεί το Λονδίνο για την προώθηση του κινήματος. Το Δεκέμβριο του 1910 διοργανώνει την πρώτη ομιλία του (Futurist Speech to the English) στο Lyceum Club[7]για να παρουσιάσει τις απόψεις του στο αγγλικό κοινό. Μετά από αυτό ο Marinetti άρχισε να οργανώνει εκθέσεις και να επισκέπτεται τακτικά το Λονδίνο. Τον Μάρτιο του 1912 οργανώνεται η 1^η έκθεση φουτουρισμού στη γκαλερί Sackville του Λονδίνου δημιουργώντας έντονες αντιδράσεις. Οι εφημερίδες[8]χαρακτήρισαν την έκθεση «εφιαλτική», «νέα τρομοκρατία», μέχρι και «ανήθικη» αλλά παρά τα αρνητικά σχόλια ο Marinetti συνέχισε τις προωθητικές του κινήσεις.[9]

Ας αφήσουμε για λίγο τις προσπάθειες του Marinetti και ας στρέψουμε το βλέμμα στους άγγλους καλλιτέχνες και ιδιαίτερα στον Lewis και πως εκείνος υποδέχτηκε τον φουτουρισμό του Marinetti. Ο Lewis όπως έχουμε ήδη αναφέρει είχε ενεργό ρόλο μέσα στα καλλιτεχνικά δρώμενα του Λονδίνου. Σημαντική ήταν η συμμετοχή του στην 2^η Μεταϊμπρεσιονιστική έκθεση που οργάνωσε ο R. Fry το 1912. Τα έργα του που ήταν επηρεασμένα από τον κυβισμό και τον εξπρεσιονισμό του Παρισιού βρήκαν αποδοχή από τον Fry, ο οποίος του πρότεινε να συνεργαστούν στο Omega Workshop.

Καθώς ο φουτουρισμός κέρδιζε όλο και περισσότερο έδαφος στα καλλιτεχνικά δρώμενα του Λονδίνου, τον Οκτώβριο του 1913 οργανώνεται από τον F. Rutter η ²Μεταϊμπρεσιονιστική και Φουτουριστική Έκθεση²(Post-Impressionist and Futurist Exhibition)στο Dore Galleries,[10]όπου ανάμεσα στους καλλιτέχνες βρίσκουμε και τον Lewis. Παρατηρούμε λοιπόν αρχικά μια προσπάθεια συμπόρευσης του φουτουρισμού με την αγγλική νεωτερική τέχνη.

Ο Lewis που γνώριζε το έργο του φουτουρισμού και τον Marinetti, αρχικά αναγνωρίζει πως έχουν τις ίδιες αρχές σχετικά με την ιδέα της ανύψωσης της ταχύτητας, της μηχανής και του δυναμισμού των νέων εκβιομηχανισμένων πόλεων. Στις 18 Νοέμβριου του 1913 ο Lewis μαζί με τους καλλιτέχνες που αργότερα θα συστήσουν το Rebel Art Center, θα δώσουν ένα γεύμα[11]προς τιμή του Marinetti. Για τον Lewis αρχικά ο Marinetti αποτελούσε έμπνευση και τον χαρακτήριζε ως τον «διανοούμενο Oliver Cromwell της εποχή του.[12]» 

Τον Νοέμβριο του 1913 ο Marinetti θα δώσει 5 ομιλίες – παραστάσεις για την προώθηση του φουτουρισμού. Ο υπερβολικός ζήλος του καθώς και η ασταμάτητη προβολή ενός ιταλικού κινήματος θα προκαλέσουν ανησυχία στον Lewis και στην ομάδα καλλιτεχνών γύρω από αυτόν,[13]οι οποίοι θα νοιώσουν την επιθυμία να επαναπροσδιορίσουν την θέση τους μέσα στην avant-garde τέχνη του Λονδίνου και να διαφυλάξουν την αγγλική ταυτότητα της τέχνης τους.[14]

Από τις 16 Δεκεμβρίου του 1913 έως τον Ιανουάριο του 1914 θα πραγματοποιηθεί στο Brighton Public Art Galleries η έκθεση ²Άγγλων Μεταϊμπρεσσιονιστών, Κυβιστές και άλλοι² (English Post-Impressionist, Cubist and Others). Η αίθουσα που φιλοξενούσε τα κυβιστικά έργα οργανώθηκε από τον Lewis και ήταν η στιγμή που αρχίζει να συσπειρώνει γύρω του καλλιτέχνες για να ισχυροποιούσουν την θέση τους απέναντι στον φουτουρισμό.

Για να αποφύγει να χαρακτηριστούν τα έργα της έκθεσης φουτουριστικά, στον κατάλογο αρχικά τονίζει πως τα έργα προέρχονται από άγγλους καλλιτέχνες,[15]ξεχωρίζει την ομάδα του από την υπόλοιπη έκθεση (2 αίθουσες με έργα από το Camden Town) και τονίζει την μοναδικότητα των καλλιτεχνών ονομάζοντας την τέχνη τους επαναστατική.[16]Στο πνεύμα αυτό της ισχυροποίησης της καλλιτεχνικής του θέσης, ο Lewis τον Απρίλιο του 1914, και αφού έχει έρθει σε ρήξη με τον Fry[17]ιδρύει το Rebel Art Centre.

Την ίδια περίοδο, ο Marinetti επισκέπτεται και πάλι το Λονδίνο και στις 28 Απριλίου του 1914 διοργανώνει την 2^η Φουτουριστική έκθεση στο Dore Galleries.[18]Για μια ακόμη φορά το κίνημα του φουτουρισμού απασχολούσε το κοινό και τους κριτικούς του Λονδίνου. Αυτή την φορά όμως τα σχόλια ήταν θετικά σε σχέση με την πρώτη έκθεση. Ο Marinetti προγραμμάτισε μια σειρά από ομιλίες-παραστάσεις, στις οποίες τον ακλουθούσε ο Nevinson (φίλος του Lewis και μέλος του Rebel Art Center).  

Η διακόσμηση του χώρου ² Countess Drogheda[19]²από τον Lewis η οποία χαρακτηρίστηκε από τον τύπο ως «φουτουριστική τραπεζαρία», προσδίδοντας στον Lewis την ιδιότητα του φουτουριστή έκαναν τον Marinetti να παρερμηνεύσει τις προθέσεις του και σε συνδυασμό με την υποστήριξη που είχε από τον Nevinson να θεωρήσει, εσφαλμένα, πως ο Lewis και τα υπόλοιπα μέλη του Rebel Art Center λειτουργούσαν ως τους εκπρόσωπους του φουτουρισμού στην Αγγλία.

Στις 7 Ιουνίου του 1914 ο Marinetti μαζί με τον Nevinson στα πλαίσια της προώθησης του κινήματος εκδίδουν στην εφημερίδα Observer το μανιφέστο ²Vital English Art[20]² οπού εκφράζει απόψεις που αφορούν τον φουτουρισμό στην Αγγλία. Κλείνοντας, το μανιφέστο υπογράφει ο Marinetti, ο Nevinson και θεωρώντας τον Lewis και τους καλλιτέχνες του Rebel Art Center ως άγγλους φουτουριστές χρησιμοποιεί την υπογραφή τους χωρίς την έγκριση τους.[21]

Φυσικά ο Lewis και οι άλλοι καλλιτέχνες αντέδρασαν άμεσα, αρχικά εισέβαλλαν κατά την διάρκεια μιας φουτουριστικής παράστασης στον χώρο του Dore Galleries και αποδοκίμασαν τον Marinetti και τον Nevinson. Έπειτα ενημέρωσαν το αγγλικό κοινό μέσω επιστολής που έστειλαν σε καθημερινή εφημερίδα[22] διαχωρίζοντας την θέσης τους από το κίνημα του φουτουρισμού. Η επιστολή όμως δεν αρκούσε, ο Lewis ένοιωθε πως χρειαζόταν κάτι παραπάνω για να διαφυλάξουν την καλλιτεχνική τους ταυτότητα. Στα πλαίσια αυτής της αναγκαιότητας δημιουργήθηκε το κίνημα του βορτισισμού και στις 20 Ιουνίου του 1914, εκδίδεται το περιοδικό BLAST με σκοπό την εδραίωση και προώθηση του κινήματος.

---

[1] Argan G., Bonito Oliva A., Η Μοντέρνα Τέχνη, 1770 - 1970, μτφρ. Μ. Σπυριδοπούλου, Ίδρυμα Τεχνολογίας & Έρευνας -  Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, Ηράκλειο 2014,σ. 211.

[2] Ό.π. σ. 211 – 213.

[3] Η εξίσωση της βίας με την έννοια της ελευθερίας προωθήθηκε από αρκετούς επαναστατικούς συγγραφείς όπως τον Pierre Josef Prοudhon, τον Mikhail Bakunin, τον Georges Sorel, τον Friedrich Nietzsche κ.ά. · Tisdall, C.,  Φουτουρισμός, μτφρ. Δ. Κούρτοβικ, εκδ. Υποδομή, Αθήνα 1984, σ. 25 – 26.

[4] Μανιφέστο φουτουριστικής ζωγραφικής από τον G.Balla, C. Carra (κ.ά), μανιφέστο φουτουριστικής αρχιτεκτονικής από τον S. Elia · Argan G., Bonito Oliva A., Η Μοντέρνα Τέχνη…, ό.π., σ. 211.

[5]  Rainey L., Poggi C., Wittman L., Futurism an Anthology, Yale University Press, Νιου Χέιβεν 2009, σ. 51.

[6] Στη Ρωσία για παράδειγμα ο φουτουρισμός έγινε γρήγορα αποδεκτός συσπειρώνοντας ρώσους καλλιτέχνες (ζωγράφους, ποιητές κ.ά) δημιουργώντας μια ομάδα με το όνομα κυβοφουτουρισμός· Perloff M., The Futurist Moment, University Of Chicago Press, Σικάγο & Λονδίνο, 1986, σ. 3 – 6.

[7] Αξίζει να αναφερθούμε πως στην ομιλία του στο Lyceum Club ο Marinetti τάχθηκε υπέρ του αγώνα των γυναικών για το δικαίωμα ψήφου καθώς πίστευε πως αν παραχωρούταν αυτό το δικαίωμα το κοινοβουλευτικό σύστημα θα κατέρρεε και οτιδήποτε οδηγούσε στην αλλαγή ήταν ένας καλός λόγος για να το υποστηρίζει· Tisdall, C.,  Φουτουρισμός…, ό.π., σ.239 – 243.

[8]Εφημερίδες όπως η Pall Mall Gazette, η Bystander, η Daily Express και η Morning Post που απαγόρεψε στους υπαλλήλους της να γράψουν οποιοδήποτε σχόλιο για μια τόσο ανήθικη έκθεση · ό.π., σ. 86.

[9] Έδωσε πολλές συνεντεύξεις στον τύπο τονίζοντας τον φουτουριστικό χαρακτήρα του Λονδίνου εγκωμιάζοντας την σύγχρονη, γεμάτη ταχύτητα ζωή της πόλης · ό.π., σ. 87. 

[10] Ottinger D., Futurism, Editions du Centre Pompidou, Παρίσι 2009, σ. 39.

[11] Perloff Marjorie, The Futurist…, ό.π., σ. 173.

[12] Άγγλος στρατιωτικός και πολιτικός ηγέτης · Harrison C., English Αrt…, ό.π., σ. 90.

[13] Δηλ. τους F. Etchells, C. Hamilton, E. Wadsworth, K. Lechmere, Nevinson, D. Bomberg · Spalding F., British Art Since 1900, Thames & Hudson, Λονδίνο 1996, σ. 50.

[14] Macedo G., Wyndham Lewis’s Literary Work (1908-1928). Edições Humus, Ριμπεράο Πρέτο - Πολιτεία του Σάο Πάολο, σ. 140.

[15] «[…] ο φουτουρισμός στην ζωγραφική δεν σημαίνει τίποτα περισσότερο από την τέχνη που εξασκούν 5 ή 6 Ιταλοί καλλιτέχνες κάτω από την επιρροή του Marinetti.» Από τον κατάλογο της έκθεσης Room III. The Cubist Room · Michel Walter, Wyndham Lewis on art…,ό.π., σ. 56.

[16] Αναφέρει πως «[…[τα περισσότερα έργα των καλλιτεχνών αυτών τονίζουν την γεωμετρία της ζωής […]. Όλη η επαναστατική τέχνη σήμερα δείχνει το ατσαλένιο και σκληρό πνεύμα του καλλιτέχνη, την επιθυμία για σταθερότητα όπως μια μηχανή, την αποξένωση από την παραδοσιακή οπτική του φωτογράφου για το χρώμα και το σχήμα.» · ό.π., σ. 57.

[17]Πολλά ήταν τα εμπόδια που έμπαιναν ανάμεσα στην σχέση Fry και Lewis. Αρχικά ο Lewis διαφωνούσε με την θεωρία του Fry για την αισθητική αντίληψη της φόρμας, και άσκησε σκληρή κριτική στον όρο του Μεταϊμπρεσσιονισμού που εισήγαγε ο Fry. Το γεγονός όμως που επέφερε την τελική ρήξη των δυο καλλιτεχνών ήταν όταν ο Lewis θύμωσε με τον Fry όταν η επιτροπή της εφημερίδας Daily Mail πρότεινε να παραχωρηθεί μια αίθουσα για να εκτεθούν μεταϊμπρεσιονιστικά έργα στην ετήσια έκθεση (Ideal Home Exhibition) αλλά αντί γι αυτό ο Fry μετέτρεψε την αίθουσα σε αίθουσα προβολής της δουλειάς του Omega Workshops. Μετά από αυτό ο Lewis παραιτήθηκε από το Οmega παίρνοντας μαζί του τον Hamilton, τον Etchells και τον Wadsworth · Upstone R., The Cubist Room and the origins of Vorticism at Brighton in 1913, The Vorticists, Antliff M., (επιμ.), Tate, Λονδίνο 2010,σ. 27 – 28.

[18] Perloff Marjorie, The Futurist…, ό.π., σ. 173.

[19] Ο Lewis και στο παρελθόν είχε διακοσμήσει το βραδινό κέντρο διασκέδασης Cave of the Golden Calf (1912)· Ottinger D.,Futurism, ό.π., σ. 39.

[20] Rainey L., Poggi C., Wittman L., Futurism an Anthology…, ό.π., σ. 196 – 198 .

[21] Harrison C., English Αrt…, ό.π., σ. 100 – 101.

[22] Antliff M., (επιμ.), The Vorticists, Tate, Λονδίνο 2010, σ. 22.